“Мы за яднанне ўсіх хрысціян”. Такую фразу мы пачуем не раз падчас размовы з заснавальнікамі грэка-каталіцкай парафіі ў Берасці. Нарадзіўшыся з кола беларускай інтэлігенцыі, грэка-каталіцкая царква стала прамым спадчыннікам Берасцейскай уніі. Пачаўшы са сціплых сустрэч на здымных кватэрах, з часам яна ператварылася ва ўплывовую хрысціянскую плынь, якая застаючыся элітнай і нешматлікай, паступова крочыць да першапачатковай мэты – аб’яднання ўсіх хрысціян у адзінай апостальскай царкве.
Берасцейская унія спыніла паланізацыю.
— Калі казаць пра пачаткі адраджэння ўніі ў Беларусі і Берасці, то ўсе нараджалася ў колах інтэлігенцыі. Моладзь шукала праўду і справядлівасць у межах пост-савецкіх часоў. У мяне ўсе пачалося с прэцэндэнта на прыродазнаўчым факультэце, на якім я вучыўся. Мы з групай студэнтаў патрабавалі ўбраць з іспытаў пытанні, якія датычацца навуковага атэізму.
Дзіўна, але нам пайшлі насустрач. Гэта быў канец 80-х. Пасля гэтага я пачаў чытаць айца Аляксандра Надсана (грэка-каталіцкі святар), цікавіцца гісторыяй. Для мяне была важна даведацца, ці сапраўды Берасцейская ўнія такая кепская, як пра яе пісалі савецкія крыніцы, — кажа Ігар Бараноўскі, адзін з заснавальнікаў грэка-каталіцкай парафіі.
Па словах Ігара, ідэя Берасцейскай уніі выводзіцца з запавета Хрыста, які казаў,што ўсе хрысціяне павінны быць разам. У XVI стагоддзі Усходняя царква знаходзілася ў заняпадзе і здавала пазіцыі пратэстантам і каталікам. Пачалася паланізацыя, якую прыпыніла Берасцейская ўнія. Яна ж і сфармавала нацыянальную ідэнтычнасць беларусаў, а пасля і украінцаў.
– На мой погляд, пры уніяцтве каталіцкая царква прадставіла беларусам магчымасць захаваць свой абрад, мову. Рыма-каталікі захавалі лацінскі абрад, беларусы – свой. Ва ўсіх уніяцкіх храмах літургіі вяліся на царкоўнаславянскай мове. Калі б не ўнія, то паланізацыя мела б куды большыя наступствы. Напрыканцы канцоў, пры поўнай паланізацыі праваслаўная царква не змагла б так лёгка далучыць да сябе ўніятаў пасля падзелаў Рэчы Паспалітай. Праваслаўе ў той час апелявала да рускасці, якая калісьці была ў беларусаў і ўкраінцаў.
Нягледзячы на скасаванне уніі напрыканцы XVIII стагоддзя, беларусы заўжды вярталіся да гэтай ідэі. Да адраджэння ўніяцтва заклікваў Кастусь Каліноўскі, які выступаў супраць дзяржаўнай рэлігіі (у Расейскай імперыі на чале царквы стаяў цар), якая гвалтоўна насаджалася чалавеку. Да яе ж звярталіся і дзеячы беларускага адраджэння пачатку XX стагоддзя. Янка Купала, Якуб Колас, Цётка – усе яны апелявалі да каранеў, таго, што схавана ў глыбіні нацыянальнай ідэнтычнасці.
“Мне не падабаюцца падзелы і варожасць”
Разам з Ігарам у адраджэнні грэка-каталіцкай царквы ў Берасці займалася 10 чалавек. Усіх аб’ядноўвала жаданне маліцца на беларускай мове. На той час ужо працавалі першыя грэка-каталіцкія парафіі ў Менску, з’явіліся святары. У Берасці ж вернікі збіраліся на здымнай кватэры, куды перыядычна прыязджалі святары са сталіцы і Украіны. Свайго – не было. Таму вернікі хадзілі ў рыма-каталіцкі касцёл, дзе на той час усе літургіі праходзілі на польскай мове. Але са з’яўленнем грэка-католікаў сітуацыя пачала змяняцца.
– Мы хоць былі (і застаемся) маленькай царквой, але менавіта грэка-каталікі сталі затравачкай для таго, каб у касцёлах пачалі праводзіцца літургіі на беларускай мове. Бо выбітная частка беларускай інтэлігенцыі (Васіль Быкаў, Рыгор Барадулін і г.д.) былі ўніятамі. Мы дапамаглі людзям пераадолець стэрэатып, што беларуская мова не можа быць літургічнай.
Пасведчанне аб рэгістрацыі берасцейскія грэка-уніяты атрымалі 25 сакавіка 1993 года. А свайго святара – толькі праз два гады. Ім стаў айцец Ігар, які ехаў з Сібіры ў Аўстрыю адкрываць іканапісную майстэрню. На шляху была Беларусь, куды ён заехаў уладкаваць працоўныя пытанні, а ў выніку застаўся жыць.
– Справа ў тым, што мой дзядзуля – немец з Аўстрыі, а бабуля – габрэйка з той жа краіны. Яшчэ да рэвалюцыі яны закаліся адзін ў аднаго і вырашылі ажаніцца. Бацькі не далі згоды на шлюб, таму яны з’ехалі ў Расейскую імперыю. Для таго каб там уладкавацца, бабуля назвалася каталічкай. У свой час мне ўдалося знайсці іх далёкіх сваякоў і я пачаў марыць ад адкрыцці там сваёй майстэрні. Мне хацелася як мага хутчэй з’ехаць з Савецкага Саюзу, — кажа айцец Ігар.
Перад тым як з’ехаць, святар скончыў праваслаўную семінарыю ў Санкт-Пецярбургу. Па словах айца, вера ў Бога ў савецкія часы выглядала зусім па-іншаму. Канфесіі супрацоўнічалі паміж сабой і ва ўсіх было толькі адно жаданне – адрадзіць хрысціянства апостальскіх часоў. Такі дух уніі і яднання сфармаваў айца Ігара, як хрысціяніна.
– Вы не паверыце, але праваслаўныя маглі прычашчацца ў католікаў, католікі – у парваслаўных. Быў рух насустрач. Простыя людзі нават не ведалі, што яны канфесійна падзелены. Нават калі сёння запытацца ў простага чалавека, ён адкажа, што Бог – адзін і трэба каб усе хрысціяне былі разам. Менавіта таму грэка-каталіцтва для мяне натуральны спосаб праяўлення веры. Мне не падабаюцца падзелы і варожасць.
З Беларуссю айца Ігара таксама звязваюць карані. Адсюль яго бабуля (мама таты), якую выслалі ў Паволжа яшчэ ў XIX стагоддзі. Святар памятае, як бабуля спявала песні на беларускай мове. Тады яна яму здавалася дзіўнай, вяскова-калгаснай. Прыехаўшы ў Беларусь у 1995-м годзе, ён вельмі здзівіўся, калі пачуў беларускую мову на тэлебачанні. І закахаўся, пачуўшы мяккае слова “сёньня”.
“Наша царква — элітная”
Падчас свайго прыезду ў Беларусь айцец Ігар пазнаёміўся з Сяргеем Гаекам – апостальскім візітатарам Беларускай грэка-каталіцкай царквы. На той час у краіне вельмі не хапала святароў. Айцец Ігар пагадзіўся дапамагчы, падумаўшы, што папрацуе тут некалькі год, навучыць святароў і паедзе далей у Аўстрыю. Але сваякі за той час эмігравалі ў Аўстралію і неабходнасць з’язджаць адпала сама сабой.
Паўстала пытанне будаўніцтва храма для вернікаў. Доўгі час Ігар Бараноўскі з паплечнікамі звярталіся да ўладаў, каб тыя выдалі зямлю на Арлоўскай. Але тыя увесь час цягнулі з адказам. Рашэнне прыйшло знянацку. На Дворнікава насупраць дома айца Ігара прадаваўся домік з зямлёй, у якім раней жыла бабуля. Дзякуючы намаганням парафіі, вернікі набылі гэты будынак. А калі на паддашку знайшлі сшыткі з набожнымі песнямі – адразу вырашылі, што тут будзе царква. Дарэчы, яна стала першым хрысціянскім храмам на Рэчыцы.
– Гэта быў звычайны аднапавярховы домік, які не адрозніваўся ад астатніх. Пасля яго набыцця мы пачалі будаўніцтва, якое працягваецца ў нейкай ступені і па сённяшні дзень. Наш будынак мы назывем душпастырскім цэнтрам. Тут знаходзіцца царква, бібліятэка, жылыя памяшканні, гасцёўня, сталовая і рэдакцыя газеты “Царква”, — распавядае Ігар Бараноўскі.
Літургіі ў царкве праводзяцца штодзённа а 18 гадзіне. У нядзелю вернікі збіраюцца а 11-й. Святар служыць у незалежнасці ад колькасці вернікаў – такі абавязак. У свой час айцец Ігар адкрываў парафіі ў Пінску, Івацэвічах, Слоніме. Спачатку атрымлівалася, што святар вёў літургію адзін. Вернікі падцягваліся пасля. Напачатку існавання парафіі айцец Ігар садзіўся ў машыну і аб’язджаў храмы вобласці, каб правесці літургіі. З таго часу шмат чаго змянілася, толькі з Берасцейскай парафіі выйшла тры святары, якія служаць у Горадні, Івацэвічах і Чарнігаве.
Для таго, каб праводзіць літургіі трэба атрымаць адукацыю і фармацыю. За першым – у семінарыю і неабавязкова грэка-каталіцкую. Тэалагічныя веды можна набыць у любым абрадзе. А вось практыка – толькі ў грэка-каталіцкім. Яна мае на ўвазе не толькі навучальны, але і выхаваўчы характар з боку старэйшых святароў. Такая методыка навучання дазваляе грэка-каталіцкім святарам весці службы і для рыма-католікаў. Айцец Ігар згадвае, што калі святароў не хапае, яго клічуць правесці службу ў лацінскім абрадзе.
Прыход грэка-католікаў невялікі. Тыя, хто актыўна ўдзельнічае ў жыцці царквы, ахвяруе і ўтрымлівае будынак і ходзіць на ўсе літургіі – чалавек 15-20. Па нядзелях на літургіі з дзецьмі збіраецца каля 35-40 чалавек. Тых, хто ахрышчаны і не ходзіць у царкву – куды больш. Але такая сітуацыя датычыцца ўсіх храмаў, не толькі грэка-каталіцкіх.
– Людзі не разумеюць, што наша царква элітная. Таму і маленькая, — дадае айцец Ігар.
“Мы не займаемся прапагандай”
– Канешне, ёсць заклік Іісуса, каб вучні неслі добрую вестку па ўсім свеце, — кажа айцец Ігар, калі мы запытваемся наконт місіянерскай дзейнасці царквы. – Але трэба адрозніваць гэтыя словы ад звычайнай прапаганды. А мы ёй не займаемся. Мы не лезем туды, куды нас не просяць. Наадварот, часцей да нас прыходзяць. Той, хто шукае грэка-католікаў, заўсёды іх знаходзіць.
За час існавання царквы ў душпастырскі цэнтр прыязджалі польскія студэнты-этнографы, украінскія манахі, расейскія святары. Грэка-каталікі прынялі чачэнцаў, калі тыя бедавалі на чыгуначным вакзале.
– Мы рады, што можам служыць людзям сваёй адкрытасцю, а не прапагандай, — кажа Ігар Бараноўскі. На працягу некалькі месяцаў чачэнцы жылі ў душпастырскім цэнтры грэка-каталікоў. Тут іх кармілі, апраналі, педагогі займаліся з дзецьмі. З нейкімі сем’ямі грэка-каталікі пасябравалі і падтрымліваюць сувязь.
– У нас не было мэты зрабіць з мусульман грэка-каталікоў. Але наладзіць дыялог паміж канфесіямі – адна з місій грэка-каталіцтва. Бо калі няма дыялогу – пачынаецца бойка. А каб яе спыніць, трэба сесці за стол і пачаць размаўляць. – разважае Ігар Бараноўскі.
“Нельга казаць, што расейскае праваслаўе – адзінае вернае”
Адно з галоўных адрозненняў грэка-каталіцтва – лаяльнае стаўленне да іншых канфесій. Грэка-католік можа прычасціца ў праваслаўным храме (калі няма ўніяцкіх і каталіцкіх) і царква не будзе супраць. Наадварот, яна выступае за сяброўства паміж усімі.
Ігар Бараноўскі падкрэслівае, што просты чалавек не заўважыць адрозненняў ад службы ў праваслаўным храме. Тое, што часцяком грэка-каталікоў прыпісвалі да лацінізацыі, было беларускай усходнехрысціянскай адметнасцю.
– Калі Масква кажа пра ўплыў Захаду (які дзесьці і праглядаецца), то яна памыляецца. Бо тое, што мы бачым зараз – гэта класічная візантыйская традыцыя, якая даўно адрознівае беларускую царкву візантыйскага абраду ад маскоўскай. Напрыканцы канцоў, то ў багаслоўі праваслаўя вельмі шмат адметнасцяў.
Нягледзячы на візантыйскі абрад, грэка-каталікі больш лаяльныя да абрадавых рэчаў. У пастах упор ідзе на малітву, а споведзь не залежыць ад прычасця. То бок, чалавек спаведуецца толькі тады, калі зграшыў. Прычасце адбываецца ў незалежнасці таго, быў чалавек на споведзі, ці не. Каб прычасціцца ў грэка-каталікоў, трэба не есці гадзіну да сакрамэнту. Перад літургіяй не забараняецца снедаць.
– Такую традыцыю вельмі цяжка патлумачыць чалавеку, веды якого абмяжоўваюцца праваслаўем маскоўскага патрыярхату. А калі мы возьмем грэцкае праваслаўе, то там людзі сядзяць на лавах падчас літургіі. Дзесьці (дарэчы і ў нас) гучаць гітары. Праваслаўе рознае і нельга казаць, што расейскае – адзінае вернае.
Нашыя суразмоўцы неаднаразова падкрэсліваюць, што яны выступаюць за еднасць усіх канфесій. Але з царквой маскоўскага патрыярхата ў апошнюю чаргу.
– Тут справа не ў патрыярхате, ці нейкім нашым негатыўным стаўленні. Сучасная структура РПЦ нагадвае дзяржаўную. Яна мае вялікі ўплыў на сваіх вернікаў. І пакуль яны будуць уплываць на іх, тыя будуць заставацца той духоўнай ідэі, якую нясе маскоўскі патрыярхат. Магчыма таму мы не хочам бачыць ніякай ідэалогіі ў сваёй царкве. Наш прыярытэт – малітва, Біблія, духоўнае развіццё. Ісус казаў: “людзі даведуюцца, што вы мае вучні толькі тады, калі вы будзеце мець любоў паміж сабой”. Таму наша крэда – любіць адзін аднаго і старацца, каб людзі былі разам у адзінай царкве, — рэзюмуе айцец Ігар.
Для отправки комментария необходимо войти на сайт.